17/04/2023 01:31:00 PM

Bài viết

Bài Viết - ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Giao - KIỂM TOÁN HỢP TÁC XÃ
KIỂM TOÁN HỢP TÁC XÃ

ThS Nguyễn Thị Quỳnh Giao

Tóm tắt

Kinh tế tập thể là thành phần quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, tỷ lệ đóng góp ước đạt 4% GDP cả nước. Tuy nhiên hiện nay, việc phát triển mô hình kinh tế tập thể, hợp tác xã vẫn còn rất hạn chế so với doanh nghiệp, chưa tương xứng với tiềm năng và lợi thế vốn có của nó. Theo dự thảo luật hợp tác xã sửa đổi thì cần thiết phải đưa hoạt động kiểm toán vào mô hình kinh tế tập thể, hợp tác xã để nâng cao chất lượng, cải tiến  hiệu quả hoạt động của loại hình này. Bài viết làm rõ vai trò của kiểm toán hợp tác xã và một số kinh nghiệm kiểm toán hợp tác xã của các quốc gia trên thế giới.

Mô hình kinh tế Hợp tác xã

Theo khoản 1 Điều 3 Luật Hợp tác xã 2012:  hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể, đồng sở hữu, có tư cách pháp nhân, do ít nhất 07 thành viên tự nguyện thành lập và hợp tác tương trợ lẫn nhau trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên, trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ trong quản lý hợp tác xã.

Theo báo cáo của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam (HTX VN): Năm 2021 cả nước có 27.445 HTX, liên hiệp HTX. Năm 2022, cả nước đã thành lập mới được 2.187 HTX, đạt 109,35% chỉ tiêu kế hoạch năm 2022. Đến 31/12/2022, cả nước có tổng cộng 29.021 HTX, trong đó có 19.384 HTX nông nghiệp, chiếm 68,8%, 8.456 HTX phi nông nghiệp, chiếm 29,1%; 1.181 Quỹ tín dụng nhân dân, chiếm 4,1%. Các HTX thu hút khoảng 6,4 triệu thành viên với 2,6 triệu lao động. Tổng vốn điều lệ của các HTX khoảng 54,15 nghìn tỷ đồng, bình quân 1,86 tỷ đồng/HTX. Tổng giá trị tài sản của các HTX khoảng 187,75 nghìn tỷ đồng, bình quân 6,5 tỷ đồng. Về Liên hiệp các HTX, cả nước hiện có 125 Liên hiệp HTX (có 17 Liên hiệp HTX được thành lập mới), trung bình có 6 HTX tham gia Liên hiệp HTX, tạo việc làm cho 39.750 lao động. Doanh thu bình quân của các Liên hiệp HTX là 258 tỷ đồng/năm, lãi bình quân 8,9 tỷ đồng/năm.

Kiểm toán hợp tác xã và sự cần thiết của nó

Kiểm toán thể hiện sự kiểm tra, xác minh tính trung thực, hợp lý đối với hoạt động của cá nhân, tổ chức. Kinh tế tập thể, hợp tác xã là tổ chức kinh tế có tư cách pháp nhân. Do đó nó cần thiết phải được kiểm toán, đó là điều kiện tiên quyết và quan trọng cho một sự hợp tác hiệu quả, thành công. Trong thời kỳ hội nhập, muốn hợp tác kinh doanh, liên kết với các đối tác trong và ngoài nước thì vấn đề minh bạch, tăng niềm tin với các đối tác là vấn đề cốt lõi. Vì vậy để thực hiện được mục tiêu các mục tiêu trên thì điều cần thiết là hợp tác xã phải được kiểm toán.

Theo (Zakić, Kovačević, 2015): Việc khôi phục niềm tin vào các hợp tác xã, vốn đã bị mất phần lớn trong thời kỳ hậu Thế chiến thứ hai, không thể đạt được nếu không có một hệ thống kiểm toán hợp tác xã tiêu chuẩn và đáng tin cậy.

Theo Cracogna et al., 2013:  Kiểm toán hợp tác xã không chỉ là kiểm toán tài chính thuần túy mà còn xem xét một loạt các chỉ số ngoài hiệu quả kinh doanh. Một trong những nhiệm vụ chính của kiểm toán hợp tác xã là xác minh việc tuân thủ các giá trị và nguyên tắc hợp tác xã, cũng như luật pháp liên quan. Quá trình này đặc biệt nhấn mạnh vào việc thực hiện các mục tiêu đã xác định trước đó và đặc biệt là quản lý hợp tác và thực hiện các quyết định của đại hội đồng, ban chỉ đạo và ban giám sát. Đó là lý do tại sao kiểm toán hợp tác xã được coi là một cơ chế kiểm soát hiệu quả cho phép các thành viên hợp tác xã thực hiện quyền biểu quyết của mình.

Kiểm toán hợp tác xã là công cụ kiểm soát, đánh giá tính hiệu quả hoạt động của tổ chức. Hợp tác xã có điểm đặc thù là có tài sản chung không chia và có phiếu bầu như nhau. Do đó, cần  thiết phải có kiểm toán bắt buộc để làm rõ, trong sạch tài chính. Với vai trò là bên thứ ba độc lập được đào tạo tham gia vào quá trình đánh giá tính trung thực và hợp lý của các thông tin tài chính công bố sẽ giúp cho tổ chức bảo đảm tính minh bạch, nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành.

Ngoài vai trò kiểm soát, kiểm toán HTX còn có vai trò tư vấn. Điều này càng có ý nghĩa đặc biệt đối với những HTX có đông thành viên, bởi số lượng thành viên đông không thể trực tiếp tham gia quản lý HTX mà phải thông qua đại biểu. Trong những trường hợp như vậy, để duy trì bản chất dân chủ của hợp tác xã, hệ thống ra quyết định cần phải minh bạch, được kiểm soát bởi kiểm toán hợp tác xã (Nikolić, 2009)

Mục đích của kiểm toán hợp tác xã không chỉ là kiểm tra các kết quả đã đạt được trước đây mà còn giúp ban quản lý và các thành viên của hợp tác xã cải thiện quy trình ra quyết định và hiệu quả kinh doanh trong tương lai và thực hiện hoạt động kinh doanh của hợp tác xã theo các nguyên tắc đặc thù của hợp tác xã.

Các quốc gia trên thế giới đưa hoạt động kiểm toán vào ngay giai đoạn thành lập .Kiểm toán sẽ đưa ra định hướng cho các hợp tác xã, hướng dẫn cho các thành viên về cơ chế, chính sách hỗ trợ để làm sao khi HTX  hoạt động sẽ có sự hiểu biết cơ chế, chính sách, các quy định pháp luật liên quan đến hợp tác xã.

Theo khảo sát hiện nay về người làm hợp tác xã thì HTX rất khó khăn để tiếp cận các nguồn vốn từ Liên Minh Hợp tác xã. Do đó, khi được kiểm toán bởi kiểm toán viên có chứng chỉ hành nghề thì sức khoẻ tài chính của hợp tác xã được xác minh,  là cơ hội giúp các hợp tác xã có thể  vay được vốn cao hơn.

Loại hình kiểm toán hợp tác xã

Theo (Cracogna et al., 2013):  Có hai loại kiểm toán hợp tác xã: Kiểm toán nội bộ và kiểm toán bên ngoài. Kiểm toán nội bộ được thực hiện bởi một hoặc một nhóm thành viên hợp tác xã, thường là thành viên của cơ quan quản lý nội bộ. Ở một số quốc gia, các chuyên gia độc lập cũng có thể tham gia vào kiểm toán nội bộ hợp tác xã. Nhiệm vụ của họ là kiểm tra khía cạnh tài chính của hoạt động kinh doanh và báo cáo quản lý, trừ khi hợp tác xã phải chịu sự kiểm toán từ bên ngoài.

Theo (Henry, 2012): Kiểm toán hợp tác xã bên ngoài là cấp độ cao hơn. Nó được thực hiện trong các khoảng thời gian đều đặn, thường được quy định trong luật và được thực hiện bởi chuyên gia bên ngoài từ liên minh hợp tác xã, công ty kiểm toán tư nhân, cơ quan chính phủ có liên quan hoặc tổ chức tương tự khác. Việc kiểm toán kịp thời và thường xuyên các hoạt động tài chính, quản lý và vị thế xã hội đối với hoạt động kinh doanh của hợp tác xã là điều kiện tiên quyết cho một hệ thống hợp tác xã thành công.

Ở một số quốc gia, kiểm toán bên ngoài là hình thức kiểm soát duy nhất mà hợp tác xã phải thực hiện và nó thường góp phần tạo nên một hệ thống kiểm soát công việc hợp tác được thiết lập tốt. Ở các quốc gia khác, việc kiểm toán hợp tác xã là tự nguyện và nội bộ, có nghĩa là nó được thực hiện bởi một thành viên của ban quản lý hợp tác xã và các phát hiện của cuộc kiểm toán đó có tính chất tư vấn. Tuy nhiên, nhiều nước châu Âu thực hành kiểm toán hợp tác xã bên ngoài.

Hiện nay ở nước ta, đối với mô hình doanh nghiệp thì đã áp dụng thuận lợi các loại hình kiểm toán bên trong (kiểm toán nội bộ) và kiểm toán bên ngoài (kiểm toán độc lập, kiểm toán nhà nước). Tuy nhiên đối với mô hình kinh tế tập thể, hợp tác xã thì hoạt động kiểm toán chưa được quy định riêng và cụ thể. Tại Luật HTX 2012, Nghị định số 193/2013/NĐ-CP của Chính phủ tuy quy định chi tiết một số điều của Luật HTX nhưng cũng chưa có quy định cụ thể về hoạt động kiểm toán, mà mới chỉ dừng lại ở mức “khuyến khích HTX thực hiện kiểm toán nội bộ” (Điều 22 Nghị định 193/2013). Chính vì vậy, hiện tại các HTX chỉ thực hiện kiểm toán theo yêu cầu khi tái cấu trúc, tham gia các dự án, mở rộng sản xuất kinh doanh. Thực chất mô hình kinh tế hợp tác xã cũng là một tổ chức kinh tế hoạt động trong nhiều lĩnh vực ngành nghề và có tư cách pháp nhân. Do đó việc áp dụng các loại hình kiểm toán như mô hình doanh nghiệp là hoàn toàn phù hợp.

Tuy nhiên, thực trạng cho thấy hợp tác xã ở nước ta hiện nay có nhiều quy mô: lớn, vừa, nhỏ, hơn nữa hoạt động kiểm toán mô hình HTX cũng ở giai đoạn mới tiếp cận. Do đó, việc quy định tất cả HTX áp dụng một loại hình kiểm toán là không phù hợp mà nhất thiết phải đưa ra các quy định kiểm toán theo từng quy mô, vận dụng linh hoạt loại hình kiểm toán để đảm bảo tính phù hợp, hiệu quả, tiết kiệm. Những HTX có quy mô lớn thì nhất thiết phải có báo cáo kiểm toán độc lập hằng năm. Đối với HTX có quy mô nhỏ và siêu nhỏ không đủ nhân, vật lực để thực hiện hoạt đông kiểm toán thì cần thiết phải có sự hỗ trợ của liên đoàn HTX về việc tổ chức vận dụng hoạt động kiểm toán nội bộ.

Tài liệu tham khảo

Cracogna, D., Fici, A., Henrÿ, H., eds. (2013). International Handbook of Cooper- ative Law, Springer & Еuricse, New York, USA

Nikolić, M. (2009). Evolution of cooperative legislation in Europe. Serbian Asso- ciation of Agricultural Economists, Belgrade, Serbia

Zakić, V., Kovačević, V. (2015). Significance of cooperative audit for the coopera- tive sector in Serbia. Revizor 18(72), 79-89

Luật Hợp tác xã số: 23/2012/QH13

Nghị định số 193/2013/NĐ-CP: Hướng dẫn luật Hợp tác xã

 

» Danh sách Tập tin đính kèm:

» Các tin khác: