Bài viết

ĐIỀU CHỈNH BCTC DỰA TRÊN CHỈ SỐ GIÁ TIÊU DÙNG NHẰM PHỤC VỤ YÊU CẦU QUẢN TRỊ TRONG ĐIỀU KIỆN NỀN KINH TẾ LẠM PHÁT

(Tạp chí Kế toán và kiểm toán, số tháng 09/2016)

      Hiện nay, chế độ kế toán của nước ta cũng như một số quốc gia khác đang dựa trên cơ sở giá gốc (giá phí lịch sử) là chủ đạo. Hệ thống kế toán này luôn dựa trên giả định đơn vị tiền tệ ổn định hoặc giá trị đồng tiền có thay đổi nhưng không đáng kể. Tuy nhiên trong tình hình nền kinh tế có lạm phát xảy ra cao như những năm 2008, 2011 thì hàng hóa dịch vụ sẽ tăng giá làm cho sức mua chung giảm xuống. Trong khi đó kế toán theo giá gốc không ghi nhận sự thay đổi của sức mua chung do tài sản của DN được mua vào các thời kỳ khác nhau với các mức giá khác nhau.

      Nội dung của bài viết tác giả giới thiệu việc điều chỉnh BCTC trên cơ sở giá gốc theo mức giá chung dựa theo chỉ số giá tiêu dùng (Consumer Price Index – CPI) để phản ánh đúng sự thay đổi giá của hàng hóa dịch vụ mà DN nắm giữ. Đây cũng là một gợi ý để các nhà quản trị DN có thêm những thông tin hữu ích, phục vụ cho việc ra quyết định đúng đắn trên cơ sở bảo toàn và phát triển vốn chủ sở hữu của mình.

Tính cấp thiết phải điều chỉnh BCTC trong bối cảnh nền kinh tế lạm phát

Việc điều chỉnh BCTC trong bối cảnh nền kinh tế lạm phát đã được các quốc gia khác nhau trên thế giới lưu ý từ rất sớm. Chuẩn mực kế toán quốc tế cũng ban hành và hướng dẫn việc khẳng định lại BCTC trong các nền kinh tế siêu lạm phát (IAS 29) khi gợi ý rằng việc điều chỉnh BCTC nên thực hiện khi : tỷ lệ lạm phát tích lũy trong 3 năm với khoảng mức 100% hoặc cao hơn (Trung bình trên 26%/năm); dân chúng muốn giữ tài sản của mình dưới dạng tài sản không bằng tiền hoặc bằng một loại ngoại tệ tương đối ổn định; lãi, tiền lương và giá gắn với chỉ số giá; các giao dịch tín dụng thực hiện theo giá bù đắp cho mức độ mức sức mua ước tính..

Chuẩn mực này cũng chỉ rõ trong nền kinh tế lạm phát cao, BCKQKD và báo cáo tình hình tài chính (Bảng CĐKT) nếu không được khẳng định lại thì sẽ không còn hữu ích. Bởi lẽ đồng tiền mất sức mua nhanh đến mức việc so sánh giá trị giao dịch và các sự kiện khác đã xảy ra trong một kỳ kế toán cũng trở nên sai lệch. Điều này gây khó khăn cho việc xem xét tình hình tài chính và ra các quyết định đúng đắn của nhà quản trị DN.

Ở nước ta, hiện nay vẫn chưa có chuẩn mực kế toán nào có đề cập đến việc điều chỉnh này trong khi đó cũng có những thời điểm nền kinh tế nước ta vẫn ở trong tình trạng lạm phát khá cao (chỉ số CPI năm 2008 là 22,97% và 2011 là 18,58%).[3] Điều này dẫn đến việc xem phương thức điều chỉnh BCTC theo mức giá chung dựa trên chỉ số giá tiêu dùng CPI hoặc chỉ số giảm phát GDP (GDP Implicit Price Deflator – IPD) là một phương thức cần thiết để giải quyết vấn đề tác động của giá cả đến BCTC. Giúp cho nhà quản trị DN có được những thông tin hữu ích và chính xác nhất để kịp thời ra các quyết định trong công tác điều hành, quản lý đơn vị.

Các nguyên tắc điều chỉnh BCTC theo chỉ số giá CPI

Theo quan điểm sử dụng một chỉ số giá chung CPI để điều chỉnh BCTC thì phải tuân thủ một số các nguyên tắc như sau :

1.   Tất cả các khoản mục trên BCTC được đưa về cùng một đơn vị tiền tệ theo sức mua tại cùng thời điểm xem xét. Đồng thời cho phép so sánh doanh thu, chi phí trên cùng một cơ sở tiền tệ mặc dù doanh thu và chi phí này có thể phát sinh ở các thời kỳ khác nhau.

2.   Các khoản mục Tiền tệ như Tiền, nợ phải thu khách hàng, nợ phải trả người bán và vay dài hạn là các khoản mục tiền tệ không điều chỉnh. Do các khoản mục này bản thân chúng được sử dụng hay thanh toán trên cơ sở đồng tiền danh nghĩa.

3.   Các khoản mục Phi tiền tệ như Hàng tồn khoa được điều chỉnh theo chỉ số giá hiện hành so với chỉ số giá khi hình thành.

4.   Doanh thu, chi phí khác và thuế TNDN được điều chỉnh theo chỉ số giá bình quân vì phát sinh đều đặn trong năm. Riêng chi phí khấu hao được điều chỉnh theo chỉ số giá đầu năm vì nó liên quan dến giá trị TSCĐ. Chi phí giá vốn hàng bán được điều chỉnh trên cơ sở điều chỉnh lại giá trị HTK đầu kỳ, giá trị mua vào trong kỳ và HTK cuối kỳ theo chỉ số giá.

5.   Lợi nhuận tạo thành được phân tích thành 2 loại : (1) Lợi nhuận do hoạt động kinh doanh được tính trên cơ sở doanh thu và chi phí đã điều chỉnh theo chỉ số giá; (2) Lãi/lỗ do các tài sản tiền tệ thuần sinh ra.

Minh họa việc điều chỉnh BCTC trên cơ sở giá gốc về mức giá chung theo chỉ số CPI

            Giả định công ty cổ phần XYZ thành lập ngày 1/1/N có BCTC tóm lược gồm BCĐKT và BCKQKD được lập trên cơ sở giá gốc vào ngày 31/12/N như sau :

Trong năm N ta có thêm các thông tin như sau :

-       Chỉ số CPI của tháng 1/N là 20%, CPI tháng 12/N là 22%, CPI bình quân năm N là 21%, CPI trung bình của quý IV/N là 21,5%.(Giả sử chỉ số giá CPI trong năm N đều thực hiện việc so sánh so với chỉ số giá năm N – 5 trước đó)

-       Trong năm DN có mua vào giá trị HTK là 64,000 với chỉ số giá CPI quý IV/N và hàng bán được thực hiện theo Phương pháp Nhập trước – Xuất trước.

-       Cổ tức phải trả được công bố vào ngày 31/12/N.

-       Doanh thu, chi phí, các hoạt động mua hàng phát sinh ở tất cả các tháng trong năm N.

Căn cứ vào các thông tin chi tiết nêu trên, đến thời điểm 31/12/N kế toán thực hiện việc điều chỉnh BCTC để xem xét việc ảnh hưởng của giá đến các chỉ tiêu trên BCTC lần lượt theo các bước như sau :

(1)  Điều chỉnh số liệu trên BCĐKT đầu năm và cuối năm theo hệ số giá thích hợp

Trong đó LNST chưa pp cuối năm được tính dựa trên lý thuyết bảo toàn vốn chủ sổ hữu = 167,473 – 9,250 – 11,250 – 30,000 – 110,000 = 6,973.

(2)  Điều chỉnh số liệu trên BCKQKD cuối năm theo hệ số giá thích hợp

(3)  Xác định Lợi nhuận thực của DN do ảnh hưởng của giá

Như vậy, qua tính toán ở các bảng trên chúng ta có thể nhận thấy sau khi trừ đi các khoản nợ phải trả tiền tệ thì tài sản tiền tệ thuần của DN sẽ là 1,007 thay vì 750. Điều này cho thấy do lạm phát nên giá cả thay đổi, từ đó DN phải gánh thêm một khoản Lỗ do các khoản mục tiền tệ gây ra là 1,007 -750 = 257. Kết quả phân tích cuối cùng trên BCKQKD cho thấy tổng Lợi nhuận thực tế của DN sau khi xem xét cả ảnh hướng của yếu tố giá do lạm phát chỉ là 18,223 < 19,750 theo cơ sở giá gốc khi chưa thực hiện việc điều chỉnh theo chỉ số giá CPI.

Theo lý thuyết về bảo toàn vốn chủ sở hữu thì có thể kiểm tra lại Lợi nhuận thực mà chủ sở hữu nhận được qua bảng sau :

Kết luận

Như vậy, thông qua ví dụ minh họa về việc điều chỉnh BCTC trên cơ sở giá gốc ngày 31/12/N về mức giá chung theo chỉ số giá CPI ở trên đã cung cấp cho người đọc BCTC những thông tin hữu ích đối với các chỉ tiêu cụ thể trình bày trên BCTC vào ngày kết thúc. Đặc biệt đối với bản thân các nhà đầu tư, cổ đông và nhà quản lý DN việc lập BCTC trên cơ sở này giúp cho “họ” nắm được LN thực mà DN có được trên cơ sở xem xét cả ảnh hưởng của giá cả đối với BCTC. Việc điều chỉnh BCTC trên cơ sở chỉ số giá CPI cũng thực sự hữu ích đối với BCTC của các DN trong ngành, nhóm ngành, tập đoàn trong bối cảnh nền kinh tế lạm phát.

Tuy nhiên việc chỉ sử dụng một chỉ số giá chung để điều chỉnh BCTC cũng chưa phản ánh chính xác vì rõ ràng trên thực tế các tài sản khác nhau thì luôn có mức giá và sự thay đổi giá khác nhau trong bối cảnh chung là nền kinh tế lạm phát. Đồng thời nhiều chỉ tiêu và khoản mục trên BCĐKT, thuyết minh BCTC, BCKQKD việc phân định chúng là khoản mục Tiền tệ hay Phi tiền tệ không hề dễ dàng.

Mặc dù vậy, việc điều chỉnh BCTC theo chỉ số giá CPI cũng là một phương pháp cho thấy sự đa dạng trong các phương pháp đo lường của kế toán để cung cấp thông tin chính xác cho các đối tượng quan tâm.

Tài liệu tham khảo :

1.     Vũ Hữu Đức (2010), Những vấn đề cơ bản của Lý thuyết kế toán, NXB Lao động.

2.     Chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS 29), Báo cáo tài chính trong các nền kinh tế siêu lạm phát

3.     https://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=628

» Tin mới nhất:

• Bài Viết - ThS. Nguyễn Khánh Thu Hằng - Trao đổi về sửa quy định quyết toán kinh phí sự nghiệp từ nguồn ngân sách thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia (16/11/2024)
• Bài Viết - ThS. Nguyễn Thị Đoan Trang - MỘT SỐ NỘI DUNG THAY ĐỔI TRONG THÔNG TƯ 24/2024/TT-BTC HƯỚNG DẪN CHẾ ĐỘ KẾ TOÁN HÀNH CHÍNH SỰ NGHIỆP (16/11/2024)
• Bài Viết - ThS. Thái Nữ Hạ Uyên - CÁCH TÍNH LƯƠNG HƯU TỪ NGÀY 01/07/2025 ĐỐI VỚI NGƯỜI LAO ĐỘNG ĐÓNG BHXH BẮT BUỘC (16/11/2024)
• Bài Viết - Ths. Nguyễn Thị Tấm - MỘT SỐ THAY ĐỔI VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI (16/11/2024)
• Bài Viết - ThS. Đào Thị Đài Trang - Dự thảo Thông tư thay Thông tư 200: Tổng hợp điểm mới về tài khoản kế toán, BCTC (16/11/2024)

» Các tin khác:

• Bài viết - ThS. Mai Thị Quỳnh Như - VẬN DỤNG CÁC CÔNG CỤ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ ĐỂ ĐO LƯỜNG HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP VIỆT NAM. (18/10/2016)
• Bài viết - ThS. Mai Thị Quỳnh Như - TÌM HIỂU VỀ CHI PHÍ SỬ DỤNG VỐN TRONG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA CÁC PHƯƠNG ÁN ĐẦU TƯ DÀI HẠN. (18/10/2016)
• Bài viết - ThS. Dương Thị Thanh Hiền - TÌM HIỂU VỀ KẾ TOÁN CHI PHÍ DÒNG VẬT LIỆU (18/10/2016)
• Bài viết trên Tạp chí - ThS. Nguyễn Thị Tấm - Hoàn thiện hệ thống các chuẩn mực kế toán Việt Nam trong điều kiện áp dụng nguyên tắc Giá trị hợp lý theo quy định của Luật kế toán mới (18/10/2016)
• Bài viết trên tạp chí - ThS. Nguyễn Thị Tấm - Kế toán quản trị chi phí của Pháp, Mỹ- bài học vận dụng cho kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp ở Việt Nam (18/10/2016)
• Bài viết trên Tạp chí - ThS. Lê Anh Tuấn và ThS. Nguyễn Lê Nhân - KẾ TOÁN MÔI TRƯỜNG VÀ SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CỦA DOANH NGHIỆP (18/10/2016)
• Bài viết_Chuẩn mực KTNN 1560_Cơ sở pháp lý quan trọng cho cuộc kiểm toán BCTC_Báo kiểm toán_TS.Phan Thanh Hải (18/09/2016)
• Bài viết - ThS. Nguyễn Thị Hồng Sương - GIẢI PHÁP XÂY DỰNG BỘ MÁY KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TRONG DOANH NGHIỆP KINH DOANH LĨNH VỰC THỦY SẢN (18/09/2016)
• Bài viết - ThS. Lê Thị Huyền Trâm - MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM ỨNG DỤNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI TRONG CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM (18/09/2016)
• Bài viết - ThS. Hồ Tuấn Vũ - NHỮNG KHÓ KHĂN ĐỐI VỚI KẾ TOÁN DOANH THU TRONG LĨNH VỰC XÂY DỰNG VÀ KINH DOANH BẤT ĐỘNG SẢN ĐẦU TƯ. (18/09/2016)