Thông tư 99 thay thế Thông tư 200 — bước chuyển lớn trong chế độ kế toán doanh nghiệp

Ngô Thị Kiều Trang

 

Thông tư 99/2025/TT-BTC (có hiệu lực từ 01/01/2026) chính thức thay thế Thông tư 200/2014/TT-BTC. Văn bản mới điều chỉnh toàn diện nội dung: chứng từ kế toán, hệ thống tài khoản, ghi sổ, lập và trình bày báo cáo tài chính, đồng thời mở rộng tính linh hoạt cho doanh nghiệp trong tổ chức hệ thống kế toán và tăng cường yêu cầu về kiểm soát nội bộ

1. Những điểm khác biệt then chốt giữa Thông tư 99 và Thông tư 200

1.1 Phạm vi và hiệu lực

• Thông tư 200 bắt đầu có hiệu lực từ năm 2015 và phục vụ khung chế độ kế toán áp dụng trong nhiều năm; Thông tư 99 thay thế hoàn toàn khung đó cho các năm tài chính bắt đầu từ hoặc sau 01/01/2026.

1.2 Hệ thống tài khoản kế toán — linh hoạt hơn, hiện đại hơn

• Thông tư 99 ban hành hệ thống tài khoản mới kèm hướng dẫn cho phép doanh nghiệp chi tiết hóa, điều chỉnh tên và cấu trúc tài khoản theo đặc thù hoạt động, miễn là đảm bảo nguyên tắc trình bày báo cáo tài chính. So với Thông tư 200, đây là bước hướng tới tự chủ cao hơn cho doanh nghiệp trong việc thiết kế hệ thống kế toán phục vụ quản trị nội bộ.

1.3 Đơn vị tiền tệ kế toán — hỗ trợ doanh nghiệp giao dịch quốc tế

• Thông tư 99 quy định rõ hơn về việc lựa chọn ngoại tệ làm đơn vị tiền tệ kế toán trong trường hợp doanh nghiệp có giao dịch chủ yếu bằng ngoại tệ và đáp ứng điều kiện; đây là điểm khác biệt thiết thực cho doanh nghiệp có hoạt động xuất nhập khẩu, FDI, chuỗi cung ứng quốc tế. (So sánh: Thông tư 200 ít nhấn mạnh tính linh hoạt này).

1.4 Chứng từ, phân cấp ký và kiểm soát nội bộ

• Thông tư 99 nhấn mạnh phân cấp ký chứng từ, trách nhiệm người lập/duyệt và sự phù hợp của quy chế nội bộ; nghĩa là văn bản mới không chỉ là quy định về kỹ thuật hạch toán mà kết nối chặt chẽ với quản trị, kiểm soát nội bộ để giảm rủi ro, gian lận. Đây là một bước tiến quan trọng so với cách tiếp cận ở Thông tư 200 vốn tập trung nhiều vào nguyên tắc ghi sổ, báo cáo.

1.5 Báo cáo tài chính — minh bạch và mở rộng giải trình

• Thông tư 99 cho phép doanh nghiệp bổ sung chỉ tiêu, báo cáo quản trị phù hợp đặc thù nhưng phải đảm bảo nguyên tắc trình bày; điều này mở rộng khả năng cung cấp thông tin phục vụ nhà đầu tư, ngân hàng và người quản lý nội bộ, thay vì chỉ tập trung vào mẫu báo cáo “thống nhất” như trước.

2. Mối liên hệ với các văn bản kế toán khác gần đây

2.1 Thông tư 202/2014 — Báo cáo tài chính hợp nhất

• Các quy định về lập báo cáo tài chính hợp nhất (Thông tư 202/2014) vẫn còn hiệu lực và tiếp tục phải được áp dụng khi doanh nghiệp là công ty mẹ có công ty con; Thông tư 99 thay đổi khung kế toán nhưng không phủ nhận các quy định đặc thù về hợp nhất—cần đồng bộ khi triển khai.

2.2 Thông tư 24/2024 (Chế độ kế toán hành chính, sự nghiệp) và Thông tư 88/2021 (hộ kinh doanh)

• Trong vòng 2–3 năm gần đây, Bộ Tài chính đã cập nhật chế độ kế toán cho nhiều đối tượng: TT-24/2024 cho hành chính-sự nghiệp (áp dụng năm 2025), TT-88/2021 cho hộ kinh doanh (áp dụng từ 2022). Những cập nhật này cho thấy xu hướng chuyên biệt hóa chế độ kế toán theo loại hình, đồng thời hiện đại hóa mẫu chứng từ, sổ sách và cho phép vận dụng kế toán điện tử. Khi Thông tư 99 có hiệu lực, doanh nghiệp cần chú ý tới sự tương thích giữa quy định chuyên ngành và chế độ doanh nghiệp mới.

3. Ý nghĩa thực tiễn và hệ quả cho doanh nghiệp

Cơ hội

• Tối ưu quản trị: Doanh nghiệp có thể thiết kế tài khoản và báo cáo nội bộ sát với mô hình kinh doanh (phân kênh, bộ phận, dự án…).
• Minh bạch hơn: Bổ sung giải trình và cấu trúc chứng từ rõ hơn giúp tăng niềm tin cho nhà đầu tư, ngân hàng.
• Hợp tác quốc tế dễ dàng hơn: Quy định về đơn vị tiền tệ kế toán thuận lợi cho doanh nghiệp có hoạt động ngoại tệ lớn.

Thách thức

• Chi phí chuyển đổi: cập nhật phần mềm, chuyển đổi dữ liệu, đào tạo nhân sự.
• Rủi ro triển khai kém: nếu doanh nghiệp chỉ “áp dụng hình thức” mà không sửa quy trình kiểm soát, sẽ dễ phát sinh sai sót hoặc gian lận.
• Yêu cầu đồng bộ: doanh nghiệp thuộc tập đoàn, có báo cáo hợp nhất cần đảm bảo tính tương thích giữa hệ thống tài khoản theo Thông tư 99 và yêu cầu hợp nhất theo Thông tư 202.

4. Kiến nghị dành cho doanh nghiệp (gồm doanh nghiệp vừa & nhỏ và chủ doanh nghiệp hộ kinh doanh)

1. Lập dự án chuyển đổi ( đến 01/01/2026): rà soát hệ thống, đào tạo, thử nghiệm.
2. Thiết kế hệ thống tài khoản theo quản trị: mở cấp tài khoản để theo dõi kênh bán, sản phẩm, dự án.
3. Củng cố quy chế kiểm soát nội bộ: phân quyền ký, lưu chứng từ điện tử, quy trình phê duyệt.
4. Đồng bộ phần mềm kế toán với yêu cầu báo cáo tài chính mới và yêu cầu hợp nhất (nếu có).
5. Tham vấn chuyên gia/đơn vị tư vấn nếu doanh nghiệp có giao dịch ngoại tệ phức tạp hoặc mô hình nhiều công ty con.

5. Kết luận

Việc ban hành Thông tư 99/2025/TT-BTC là bước nâng cấp cần thiết nhằm hiện đại hoá chế độ kế toán doanh nghiệp Việt Nam: tăng tính linh hoạt, kết nối chặt hơn giữa kế toán và quản trị nội bộ, và hỗ trợ doanh nghiệp hoạt động trong môi trường xuyên biên giới. Tuy nhiên, lợi ích thực sự sẽ chỉ tới nếu doanh nghiệp chủ động chuyển đổi có kế hoạch, không chỉ “bắt chước mẫu” mà phải gắn thay đổi với cải tiến quy trình, kiểm soát nội bộ và hệ thống báo cáo quản trị. Nếu không có kế hoạch và nguồn lực phù hợp, Thông tư mới có thể trở thành gánh nặng thay vì lợi thế.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. 1. Thông tư 99/2025/TT‑BTC ngày 27/10/2025 của Bộ Tài chính, hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp, có hiệu lực từ 01/01/2026.
   2. Thông tư 200/2014/TT‑BTC ngày 22/12/2014 của Bộ Tài chính, hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp (và các sửa đổi, bổ sung: Thông tư 75/2015/TT‑BTC; Thông tư 53/2016/TT‑BTC) – hiện bị thay thế bởi TT 99 trừ các nội dung cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước.

3. Luật Kế toán 2015 (Luật số 88/2015/QH13) và các văn bản sửa đổi, bổ sung – vì TT 99 được xây dựng trên nền tảng Luật Kế toán.