ẢNH HƯỞNG CỦA CHÍNH SÁCH THUẾ HIỆN NAY ĐỐI VỚI CÁC HỘ KINH DOANH

Ngô Thị Kiều Trang

1. MỞ ĐẦU

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng số hóa và hội nhập, khu vực hộ kinh doanh cá thể vẫn giữ vai trò quan trọng, đóng góp đáng kể vào GDP và tạo việc làm cho hàng triệu lao động. Tuy nhiên, việc áp dụng chính sách thuế hiện nay đang đặt ra nhiều thách thức và tác động đa chiều đối với nhóm đối tượng này. Từ chính sách thuế khoán, thuế giá trị gia tăng (GTGT), đến nghĩa vụ thuế thu nhập cá nhân (TNCN), các quy định mới không chỉ ảnh hưởng đến chi phí hoạt động, mà còn đến hành vi kinh doanh, khả năng tuân thủ và mức độ chuyển đổi lên doanh nghiệp của các hộ kinh doanh.

2. TỔNG QUAN CHÍNH SÁCH THUẾ ÁP DỤNG CHO HỘ KINH DOANH

Hiện nay, hộ kinh doanh tại Việt Nam chịu sự điều chỉnh của các sắc thuế chủ yếu sau:
- Thuế giá trị gia tăng (GTGT): Áp dụng theo phương pháp trực tiếp trên doanh thu, thường ở mức 1%–5% tùy lĩnh vực.

- Thuế thu nhập cá nhân (TNCN): Tính theo tỷ lệ trên doanh thu (0,5%–2%), thay thế cho thuế thu nhập doanh nghiệp.

- Lệ phí môn bài: Theo quy mô doanh thu hằng năm, từ 300.000 đến 1.000.000 đồng/năm.

- Các nghĩa vụ khác: Như bảo hiểm xã hội tự nguyện, phí môi trường hoặc phí cấp phép kinh doanh.

Như vậy, cơ chế thuế đối với hộ kinh doanh hiện vẫn mang tính khoán định, tức là cơ quan thuế ấn định doanh thu và mức thuế phải nộp dựa trên khảo sát, chưa phản ánh chính xác doanh thu thực tế.

3. ẢNH HƯỞNG TÍCH CỰC CỦA CHÍNH SÁCH THUẾ HIỆN NAY

3.1. Góp phần quản lý và minh bạch hóa hoạt động kinh doanh
Chính sách thuế mới (theo Thông tư 40/2021/TT-BTC) đã mở rộng đối tượng kê khai thuế điện tử và kết nối dữ liệu với các sàn thương mại điện tử, giúp cơ quan thuế kiểm soát tốt hơn doanh thu hộ kinh doanh. Điều này góp phần hạn chế thất thu ngân sách, đồng thời tạo sân chơi bình đẳng hơn giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ.

3.2. Thúc đẩy chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp

Khi các quy định thuế ngày càng minh bạch và yêu cầu hóa đơn điện tử được phổ cập, nhiều hộ kinh doanh đã tự nguyện chuyển sang mô hình doanh nghiệp để được khấu trừ chi phí, vay vốn dễ hơn, và mở rộng quy mô hoạt động hợp pháp. Đây là bước tiến tích cực trong tiến trình chính thức hóa khu vực kinh tế phi chính thức.

3.3. Nâng cao ý thức tuân thủ thuế

Chính sách thuế mới gắn với tuyên truyền và hỗ trợ trực tuyến giúp người dân hiểu rõ hơn quyền và nghĩa vụ thuế của mình. Việc công khai biểu thuế, mã ngành, và mức khoán cũng tạo sự công bằng tương đối giữa các hộ kinh doanh trong cùng lĩnh vực.

4. NHỮNG HẠN CHẾ VÀ TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC

4.1. Gánh nặng chi phí đối với hộ kinh doanh nhỏ

Nhiều hộ kinh doanh, đặc biệt trong lĩnh vực dịch vụ nhỏ lẻ, phản ánh rằng mức thuế khoán cố định không phản ánh chính xác tình hình kinh doanh thực tế. Trong giai đoạn suy giảm sức mua, việc vẫn phải nộp thuế theo doanh thu “dự kiến” khiến nhiều hộ chịu áp lực tài chính lớn, thậm chí phải tạm ngừng hoạt động.

4.2. Tính minh bạch trong ấn định thuế chưa cao

Cơ chế ấn định doanh thu khoán còn phụ thuộc nhiều vào đánh giá chủ quan của cán bộ thuế và số liệu điều tra địa bàn. Điều này tạo ra cảm giác thiếu minh bạch, dẫn đến nghi ngại và tâm lý e dè của hộ kinh doanh, làm giảm niềm tin vào chính sách thuế.

4.3. Khó khăn trong chuyển đổi và kê khai điện tử

Đối với nhiều hộ kinh doanh truyền thống, việc áp dụng hóa đơn điện tử và kê khai thuế online gặp khó khăn do hạn chế về trình độ công nghệ, hạ tầng mạng hoặc chi phí thiết bị. Điều này dẫn đến sự chênh lệch vùng miền rõ rệt trong khả năng tuân thủ thuế.

5. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ ĐỐI VỚI HỘ KINH DOANH
Để chính sách thuế phát huy hiệu quả và tạo động lực phát triển khu vực hộ kinh doanh, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:
1. Cải tiến cơ chế xác định doanh thu khoán: Kết hợp dữ liệu từ ngân hàng, sàn thương mại điện tử, và cơ quan quản lý thị trường để đảm bảo tính chính xác và công bằng.

2. Tăng cường minh bạch thông tin thuế: Công khai cơ sở tính thuế, mức khoán và danh mục ngành nghề để người dân dễ kiểm chứng.

3. Khuyến khích chuyển đổi mô hình kinh doanh: Có chính sách miễn giảm thuế trong thời gian đầu khi hộ kinh doanh chuyển lên doanh nghiệp nhỏ.
4. Đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý thuế: Hỗ trợ miễn phí phần mềm hóa đơn điện tử và tổ chức đào tạo cho hộ kinh doanh vùng nông thôn.
5. Đảm bảo tính linh hoạt: Xem xét giảm thuế tạm thời trong các giai đoạn khó khăn kinh tế hoặc dịch bệnh, giúp hộ kinh doanh duy trì hoạt động.

6. KẾT LUẬN

Chính sách thuế hiện nay đối với hộ kinh doanh đã và đang góp phần quan trọng trong quản lý nguồn thu ngân sách, thúc đẩy minh bạch hóa kinh tế, và tạo động lực chuyển đổi mô hình kinh doanh. Tuy nhiên, để chính sách thực sự trở thành công cụ hỗ trợ phát triển bền vững, cần tiếp tục điều chỉnh theo hướng công bằng, linh hoạt và phù hợp thực tiễn. Khi đó, hộ kinh doanh sẽ không còn chỉ là khu vực “phi chính thức” mà trở thành một trụ cột ổn định và năng động trong nền kinh tế Việt Nam.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Tài chính (2021), Thông tư 40/2021/TT-BTC về thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh.

2. Tổng cục Thuế (2024), Báo cáo công tác quản lý thuế đối với hộ kinh doanh năm 2023.

3. Nguyễn Văn Phúc (2023), Cải cách chính sách thuế hướng tới công bằng và hiệu quả kinh tế, Tạp chí Tài chính.

4. Ngân hàng Thế giới (2024), Vietnam Economic Update: Formalization and Tax Compliance in Small Business Sector.