Bài viết - ThS. Nguyễn Thị Hồng Sương - KẾ TOÁN QUẢN TRỊ NHÂN TẠO (AI MANAGEMENT ACCOUNTING): XU HƯỚNG TẤT YẾU TRONG THỜI ĐẠI CHUYỂN ĐỔI SỐ
KẾ TOÁN QUẢN TRỊ NHÂN TẠO (AI MANAGEMENT ACCOUNTING): XU HƯỚNG TẤT YẾU TRONG THỜI ĐẠI CHUYỂN ĐỔI SỐ
Nguyễn Thị Hồng Sương
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang lan tỏa mạnh mẽ trên toàn cầu, trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence – AI) không chỉ thay đổi mô hình vận hành của doanh nghiệp mà còn tái định hình vai trò của kế toán quản trị. Nếu như kế toán quản trị truyền thống tập trung vào việc thu thập, xử lý và báo cáo thông tin phục vụ ra quyết định, thì kế toán quản trị nhân tạo (AI Management Accounting) mở ra một kỷ nguyên mới — nơi dữ liệu lớn (Big Data), học máy (Machine Learning) và phân tích dự báo (Predictive Analytics) được tích hợp để nâng cao khả năng dự báo, kiểm soát và ra quyết định chiến lược.
Theo khảo sát của CIMA (2023), hơn 70% các doanh nghiệp lớn tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã ứng dụng AI vào một hoặc nhiều khâu của hệ thống kế toán quản trị, từ phân tích chi phí, dự báo dòng tiền, đến tối ưu hóa ngân sách. Điều này cho thấy việc ứng dụng AI không còn là xu hướng, mà là đòi hỏi tất yếu để nâng cao năng lực cạnh tranh.
1. Ứng dụng của AI trong kế toán quản trị
(a) Phân tích chi phí và kiểm soát ngân sách
AI có thể tự động phân tích cấu trúc chi phí dựa trên dữ liệu giao dịch, lịch sử sản xuất, và thậm chí cả dữ liệu phi tài chính (ví dụ: tiêu hao năng lượng, năng suất lao động). Từ đó, hệ thống gợi ý các biện pháp tối ưu chi phí, phát hiện điểm lãng phí hoặc bất thường.
Ví dụ: Tập đoàn Dệt May Việt Nam (Vinatex) đã ứng dụng mô hình AI để dự báo chi phí nguyên liệu đầu vào, giúp tiết kiệm 8–12% chi phí sản xuất hàng năm.
(b) Hỗ trợ ra quyết định chiến lược
Các mô hình dự báo dựa trên Machine Learning có thể phân tích xu hướng thị trường, biến động giá, và rủi ro tài chính. Nhà quản trị có thể mô phỏng nhiều kịch bản khác nhau ,để đưa ra quyết định đầu tư, định giá hoặc mở rộng sản xuất.
(c) Phân tích hiệu quả hoạt động (Performance Analytics)
AI giúp xây dựng hệ thống đo lường hiệu quả hoạt động theo thời gian thực (real-time dashboard), hỗ trợ giám sát KPI của từng bộ phận hoặc sản phẩm.
(d) Tự động hóa quy trình báo cáo
Các hệ thống ERP tích hợp AI (như SAP S/4HANA, Oracle Fusion Cloud) có thể tự động tổng hợp, phân tích và trình bày báo cáo quản trị dưới dạng biểu đồ tương tác, tiết kiệm đến 60% thời gian so với cách thủ công.
2. Lợi ích và thách thức của kế toán quản trị nhân tạo
2.1. Lợi ích của kế toán quản trị nhân tạo
• Nâng cao chất lượng thông tin và tốc độ ra quyết định: AI giúp xử lý dữ liệu lớn trong thời gian thực, cung cấp thông tin chính xác và có tính dự báo cao. Theo Deloitte (2024), doanh nghiệp ứng dụng AI giảm 32% thời gian lập báo cáo và tăng 45% tốc độ ra quyết định. Ví dụ: Unilever sử dụng hệ thống Cognitive Finance để dự báo dòng tiền, tối ưu chi phí tiếp thị.
• Tăng cường khả năng kiểm soát và quản trị rủi ro: AI phát hiện bất thường trong chi phí hoặc giao dịch, giúp ngăn ngừa gian lận và chi tiêu vượt ngân sách. Một số doanh nghiệp dệt may Việt Nam đã tiết kiệm 5–8% chi phí sản xuất nhờ ứng dụng AI (Nguyễn Thị Minh & Trần Văn Hải, 2023).
• Tối ưu hóa nguồn lực và hiệu quả hoạt động: Nhờ tự động hóa, AI giúp giảm 40–60% khối lượng công việc thủ công, cho phép kế toán tập trung vào phân tích chiến lược và tư vấn quản trị.
• Hỗ trợ dự báo và hoạch định chiến lược dài hạn: Kế toán quản trị AI giúp dự đoán xu hướng tiêu dùng, biến động giá và khả năng sinh lời của sản phẩm. IBM Watson AI hỗ trợ mô phỏng kịch bản tài chính với độ chính xác dự báo lên đến 85%.
2.2. Thách thức của kế toán quản trị nhân tạo
• Thiếu kỹ năng công nghệ và phân tích dữ liệu: Phần lớn kế toán viên chưa được đào tạo về khoa học dữ liệu, dẫn đến khó khăn khi sử dụng công cụ AI. Theo ACCA (2022), chỉ 28% kế toán viên tự tin với công nghệ phân tích dữ liệu nâng cao.
• Chi phí đầu tư và hạ tầng công nghệ: Hệ thống AI đòi hỏi dữ liệu chuẩn hóa, bảo mật cao và hạ tầng mạnh. Với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam, chi phí đầu tư ban đầu có thể chiếm 3–5% doanh thu năm đầu, tạo áp lực tài chính.
• Rủi ro bảo mật và đạo đức sử dụng dữ liệu: AI xử lý nhiều dữ liệu nhạy cảm, nếu không kiểm soát tốt dễ gây rò rỉ thông tin hoặc sai lệch thuật toán. Cần có kiểm toán dữ liệu và thuật toán (algorithm audit) để đảm bảo minh bạch.
• Thay đổi tư duy nghề nghiệp và văn hóa tổ chức: Nhiều kế toán viên coi AI là mối đe dọa thay vì công cụ hỗ trợ. Việc chuyển đổi cần gắn với chính sách tái đào tạo và thay đổi văn hóa tổ chức.
Kết luận
Kế toán quản trị nhân tạo là một bước chuyển tất yếu trong quá trình hiện đại hóa hệ thống quản lý doanh nghiệp. Việc tích hợp AI không chỉ giúp kế toán quản trị trở thành công cụ phân tích chiến lược, mà còn đóng vai trò đồng hành cùng nhà lãnh đạo trong hoạch định và dự báo tương lai.
Đối với Việt Nam, đây vừa là cơ hội đổi mới, vừa là thách thức về năng lực và hạ tầng công nghệ. Cần có sự kết hợp giữa đào tạo, nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn để đưa kế toán quản trị AI trở thành nền tảng cho quản trị doanh nghiệp hiện đại trong kỷ nguyên số.
Tài liệu tham khảo
- Chartered Institute of Management Accountants (CIMA). (2023). AI and the Future of Management Accounting. London: CIMA Publishing.
- ACCA (2022). Embracing Artificial Intelligence in Finance and Accounting. Association of Chartered Certified Accountants.
- Nguyễn Thị Minh & Trần Văn Hải (2023). “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong kế toán quản trị doanh nghiệp Việt Nam”, Tạp chí Kế toán & Kiểm toán, số 8(321), tr. 25–31.
- Deloitte (2024). AI-powered Finance Transformation: From Automation to Augmentation. Deloitte Insights.
- PwC (2024). Future of Finance: The Rise of Cognitive Accounting. PwC Global Report.