Những đổi mới trong hạch toán tài sản cố định theo Thông tư 99/2025/TT-BTC: So sánh với Thông tư 200/2014/TT-BTC

Nguyễn Thị Khánh Vân

 

Thông tư 99/2025/TT-BTC được ban hành nhằm hiện đại hóa chế độ kế toán doanh nghiệp tại Việt Nam, thay thế Thông tư 200/2014/TT-BTC trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập chuẩn mực kế toán quốc tế. Một trong những nội dung chịu tác động lớn là hạch toán tài sản cố định (TSCĐ). Bài viết trình bày các điểm đổi mới trọng yếu trong ghi nhận, hạch toán và trình bày thông tin TSCĐ theo Thông tư 99, đồng thời so sánh với quy định hiện hành của Thông tư 200, nhằm làm rõ sự thay đổi về tư duy kế toán, hệ thống tài khoản, yêu cầu kiểm soát nội bộ và minh bạch thông tin tài chính.

1. Giới thiệu

Việc ban hành Thông tư 99/2025/TT-BTC phản ánh xu hướng cải cách chế độ kế toán theo hướng linh hoạt, minh bạch và phù hợp với thông lệ quốc tế. Khác với Thông tư 200 vốn mang tính khung cứng, Thông tư 99 đề cao khả năng tự chủ của doanh nghiệp trong thiết kế hệ thống kế toán, bao gồm cả việc ghi nhận và quản lý TSCĐ. Trong bối cảnh TSCĐ chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu tài sản và ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí, lợi nhuận và tình hình tài chính, việc nghiên cứu những thay đổi này là cần thiết.

2. Thay đổi trong tư duy kế toán và vai trò của hạch toán TSCĐ

Một đặc điểm nổi bật của Thông tư 99 là chuyển từ phương thức quy định “chi tiết – bắt buộc” sang mô hình “nguyên tắc – linh hoạt”. Doanh nghiệp được quyền chủ động xây dựng hệ thống tài khoản, mẫu biểu chứng từ và quy trình hạch toán phù hợp với đặc thù quản trị.

Đối với TSCĐ, sự thay đổi tư duy này thể hiện ở ba khía cạnh:

Một là, Doanh nghiệp phải xây dựng và ban hành Quy chế kế toán nội bộ, trong đó quy định rõ phương pháp ghi nhận, phân loại và khấu hao TSCĐ.

Hai là, Hạch toán TSCĐ không chỉ phục vụ mục tiêu tài chính mà còn gắn với hệ thống kiểm soát nội bộ, đảm bảo tính minh bạch và phù hợp với mô hình quản trị rủi ro.

Ba là, Các chính sách kế toán về TSCĐ phải nhất quán và được trình bày rõ ràng trong thuyết minh báo cáo tài chính.

Như vậy, Thông tư 99 không thay đổi bản chất của việc ghi nhận TSCĐ nhưng yêu cầu mức độ tuân thủ và giải trình cao hơn.

3. Đổi mới trong hệ thống tài khoản và phân loại tài sản cố định

3.1 Tái cấu trúc hệ thống tài khoản

Hệ thống tài khoản theo Thông tư 99 được tổ chức theo hướng mở: doanh nghiệp có thể bổ sung chi tiết theo nhu cầu quản trị. Một số tài khoản liên quan đến TSCĐ được đổi tên hoặc điều chỉnh nhằm phản ánh sát bản chất nghiệp vụ, ví dụ:

• Tài khoản “Sửa chữa lớn TSCĐ” được điều chỉnh thành “Sửa chữa, bảo dưỡng định kỳ TSCĐ”, đảm bảo phân biệt giữa chi phí cải tạo làm tăng nguyên giá và chi phí bảo trì thường xuyên.
• Bổ sung tài khoản phản ánh tài sản sinh học (TK 215) trong các doanh nghiệp nông nghiệp – một nội dung chưa từng được đề cập trong Thông tư 200.

3.2 Nguyên tắc phân loại và ghi nhận TSCĐ

Mặc dù tiêu chí nhận biết TSCĐ vẫn tuân thủ chuẩn mực kế toán, Thông tư 99 xem trọng việc phản ánh đúng bản chất kinh tế hơn là hình thức. Doanh nghiệp được quyền điều chỉnh hệ thống tài khoản chi tiết để theo dõi:

• TSCĐ hữu hình
• TSCĐ vô hình
• TSCĐ thuê tài chính
• TSCĐ đặc thù theo ngành (như tài sản sinh học)

Việc phân loại này tạo điều kiện cho doanh nghiệp và kiểm toán viên đánh giá chính xác hơn về giá trị và mức độ hao mòn của tài sản.

4. Ghi nhận và phân bổ khấu hao TSCĐ

Thông tư 99 tiếp tục duy trì nguyên tắc trích khấu hao theo giá trị phải phân bổ trong suốt thời gian sử dụng hữu ích, sử dụng TK 214 để phản ánh hao mòn lũy kế. Tuy nhiên, hai điểm mới được nhấn mạnh:

1. Chính sách khấu hao phải được xác định dựa trên ước tính hợp lý về thời gian sử dụng hữu ích, giá trị thu hồi và phương pháp phân bổ.
2. Bất kỳ thay đổi nào trong ước tính phải được thuyết minh đầy đủ, bao gồm ảnh hưởng đến chi phí và kết quả kinh doanh.

Như vậy, yêu cầu minh bạch cao hơn buộc doanh nghiệp phải xây dựng quy trình đánh giá lại TSCĐ định kỳ và có luận cứ rõ ràng cho các thay đổi về khấu hao.

5. Yêu cầu mới về trình bày thông tin TSCĐ trên báo cáo tài chính

5.1 Đổi tên và cấu trúc báo cáo

“Bảng cân đối kế toán” được đổi thành “Báo cáo tình hình tài chính” – phù hợp với chuẩn mực IFRS. Phần tài sản dài hạn phải trình bày đầy đủ biến động TSCĐ bao gồm:

• Nguyên giá đầu kỳ và cuối kỳ
• Tăng, giảm trong kỳ
• Khấu hao lũy kế
• Giá trị còn lại

5.2. Thuyết minh báo cáo tài chính

Thông tư 99 yêu cầu doanh nghiệp cung cấp thông tin chi tiết hơn về:

• Chính sách ghi nhận và khấu hao TSCĐ
• Các giả định quan trọng khi xác định thời gian sử dụng
• Thay đổi chính sách kế toán hoặc ước tính
• Các rủi ro liên quan đến tài sản cố định

Điều này tạo sự tương thích với yêu cầu công bố thông tin theo IFRS và nâng cao tính minh bạch của báo cáo tài chính.

6. Tăng cường số hóa và tự chủ trong thiết kế chứng từ, sổ sách

Một cải cách quan trọng là việc cho phép doanh nghiệp tự thiết kế chứng từ và sổ kế toán, thay vì sử dụng mẫu cố định như trước. Điều này đặc biệt có ý nghĩa đối với hạch toán TSCĐ, giúp doanh nghiệp:

• Áp dụng chữ ký số và quy trình phê duyệt điện tử
• Tự động hóa luồng dữ liệu từ mua sắm, nghiệm thu đến khấu hao
• Kiểm soát tốt hơn chi phí sửa chữa, nâng cấp, thanh lý TSCĐ

Sự linh hoạt này đặt ra yêu cầu về hệ thống kiểm soát nội bộ mạnh để đảm bảo độ tin cậy của thông tin kế toán.

7. Kết luận

Thông tư 99/2025/TT-BTC không làm thay đổi nền tảng của kế toán TSCĐ, nhưng tạo ra những chuyển biến sâu sắc về tư duy, phương pháp và yêu cầu minh bạch thông tin. Từ hệ thống tài khoản, phân loại tài sản, phương pháp khấu hao đến trình bày báo cáo tài chính đều được điều chỉnh theo hướng linh hoạt và phù hợp hơn với thực tiễn doanh nghiệp và chuẩn mực quốc tế. Những thay đổi này đặt ra yêu cầu cao hơn đối với đội ngũ kế toán và kiểm toán trong việc tuân thủ nguyên tắc, đánh giá rủi ro và đảm bảo tính trung thực, hợp lý của thông tin tài chính.

Tài liệu tham khảo

Bộ Tài chính. (2014). Thông tư 200/2014/TT-BTC: Hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp. Hà Nội: Bộ Tài chính.

Bộ Tài chính. (2025). Thông tư 99/2025/TT-BTC: Hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp. Hà Nội: Bộ Tài chính.