18/01/2014 08:52:30 AM

Bài viết

Bài viết - Rủi ro của các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam trong xu thế hội nhập hiện nay : Nhận diện và giải pháp giảm thiếu - NCS Phan Thanh Hải

RỦI RO CỦA CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM TRONG XU THẾ HỘI NHẬP HIỆN NAY : NHẬN DIỆN VÀ GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU

NCS.ThS.Phan Thanh Hải

                                                                                       

      Trong những năm trở lại đây, đặc biệt là sau thời điểm Việt Nam trở thành thành viên thứ 150 của tổ chức Thương mại thế giới (WTO), nền kinh tế của Việt Nam nói chung và sự phát triển của ngành kiểm toán nói riêng đã và đang có những bước phát triển, tăng tốc mạnh mẽ. Tuy nhiên với xu thế hội nhập, cơ hội và triển vọng phát triển luôn luôn đi kèm với thách thức, với những rủi ro dẫn đến sự suy thoái. Nội dung của bài viết đó là  đưa ra những phân tích về các rủi ro mà công ty kiểm toán độc lập gặp phải đồng thời mạnh dạn nêu ra một số giải pháp để khắc phục và giảm thiểu các rủi ro đó. Bố cục của bài viết bao gồm các phần sau :

 

(1)   Quan điểm về nhận diện rủi ro của các công ty kiểm toán độc lập

(2)   Nội dung các loại rủi ro đối với hoạt động của công ty kiểm toán độc lập

(3)   Các giải pháp để giảm thiểu rủi ro

     

(1). Quan điểm về nhận diện rủi ro của các công ty kiểm toán độc lập

 

      Đối với các công ty kiểm toán độc lập với đặc thù là các doanh nghiệp chủ yếu thực hiện việc cung cấp dịch vụ theo yêu cầu của khách hàng thì rủi ro có thể xem là khái quát nhất đó chính là rủi ro kinh doanh. Có rất nhiều yếu tố để làm gia tăng và suy giảm loại rủi ro này tuy nhiên dưới góc độ tiếp cận và quan điểm của cá nhân, thì một trong số các yếu tố đó lại xuất phát từ những rủi ro khác cấu thành. Trong đó rủi ro về việc đưa ra ý kiến không thích hợp khi đối tượng kiểm toán vẫn còn chứa đựng những sai phạm trọng yếu (rủi ro kiểm toán) là cơ bản nhất.

     

      Bởi lẽ với một ngành dịch vụ mà vai trò được kỳ vọng đó là tạo niềm tin cho những người quan tâm thì uy tín và giá trị của báo cáo kiểm toán, thương hiệu của công ty kiểm toán là đặc biệt quan trọng. Một khi rủi ro kiểm toán cao tất yếu sẽ dẫn đến sự gia tăng của rủi ro kinh doanh mà công ty kiểm toán gặp phải.

     

      Chính vì vậy, quan điểm về nhận diện rủi ro của các công ty kiểm toán độc lập ở nước ta trong xu thế hội nhập theo tôi chủ yếu xuất phát từ rủi ro kiểm toán. Mà cụ thể hơn đó là các rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và rủi ro phát hiện [1]như phân tích ở phần sau đây :

 

(2). Nội dung các loại rủi ro đối với hoạt động của công ty kiểm toán độc lập

 

      2.1 Rủi ro tiềm tàng :        Đây là loại rủi ro mà theo quan điểm của cá nhân đó là những rủi ro mà bản thân công ty kiểm toán độc lập sẽ gặp phải khi chưa tính đến sự tác động hay ảnh hưởng của các yếu tố liên quan đến hệ thống kiểm soát nội bộ của chính công ty kiểm toán độc lập đó.

     

      Trong xu thế hội nhập ở Việt Nam hiện nay, rủi ro tiềm tàng trong hoạt động của các công ty kiểm toán độc lập có xu hướng gia tăng với những nguyên nhân như sau :

 

      + Tình trạng chảy máu chất xám về nhân lực kiểm toán

 

      Với bối cảnh hiện nay có thể thấy rất rõ có hai xu hướng chảy máu chất xám nhân lực kiểm toán đó là chảy trong nội bộ ngành kiểm toán (từ công ty kiểm toán độc lập này sang công ty kiểm toán độc lập khác) và chảy sang ngành nghề khác (từ công ty kiểm toán độc lập sang làm việc ở những ngành nghề khác như chứng khoán, ngân hàng, bảo hiểm…).

     

      Nguyên nhân xảy ra rủi ro “nhảy việc” của nhân lực kiểm toán đó là do xu thế hội nhập làm gia tăng những dịch vụ và ngành nghề mới, kéo theo đó là cơ hội và triển vọng về thăng tiến và thu nhập mới ở mức cao hơn sẽ gia tăng theo.

 

      + Áp lực cạnh tranh giữa các công ty kiểm toán độc lập

 

      Số lượng các công ty kiểm toán độc lập ngày càng tăng sẽ làm gia tăng khốc liệt áp lực cạnh tranh trong hoạt động của các công ty kiểm toán. Đây cũng chính là xu thế tất yếu của cơ chế thị trường và cũng là đặc trưng cơ bản của một nền kinh tế mở.

 

      Với xu thế hôi nhập trong những năm vừa qua, có thể thấy rõ cùng với sự xuất hiện từ trước đó của các thương hiệu có uy tín về kiểm toán trên thế giới như PWC, Ernst&Young, Delloitte, KPMG chúng ta có thể nhận thấy xu hướng “thâm nhập” vào các nền kinh tế đang phát triển như nước ta của các tập đoàn kiểm toán trên thế giới có xu hướng gia tăng nhanh và mạnh. Hiện nay trong tổng số hơn 157 [2] công ty kiểm toán độc lập đang hoạt động đã có nhiều tên tuổi mới như : BKR International, BDO International, Jeffrey Henry International, INPACT Asia Pacific, UHY International…

 

      +Cơ sở pháp lý về kiểm toán độc lập còn chưa hoàn thiện

     

      Cơ sở pháp lý là yếu tố nền tảng quyết định đến sự tồn tại, phát triển của các ngành nghề nói chung và ngành kiểm toán nói riêng. Việc cơ sở pháp lý này còn chưa hoàn thiện bao nhiêu thì sẽ dẫn đến rủi ro của các công ty kiểm toán độc lập trong kinh doanh cao bấy nhiêu.

 

      Căn cứ để nói rằng “chưa hoàn thiện” về cơ sở pháp lý đối với hoạt động kiểm toán độc lập có thể dẫn chứng đó là hiện nay chúng ta vẫn chưa có Luật về kiểm toán độc lập; đã ban hành 38 chuẩn mực kiểm toán nhưng chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể việc vận dụng”chúng” trong thực tiễn; vấn đề kiểm soát, đánh giá tính minh bạch và chất lượng hoạt động của các công ty kiểm toán hàng năm vẫn còn chưa thực sự tốt; tiêu chí đánh giá cuộc kiểm toán, năng lực của kiểm toán viên còn chưa được chú trọng xây dựng ở mức độ sâu hơn.

 

      Các nhân tố làm xuất hiện và gia tăng rủi ro tiềm tàng đối với hoạt động kiểm toán độc lập còn nhiều nhưng cơ bản trên đây là những nhân tố theo quan điểm của cá nhân tôi là những nhân tố chủ yếu. Tuy nhiên cần lưu ý rằng : rủi ro tiềm tàng của một công ty kiểm toán độc lập nếu được đánh giá ở mức cao thì điều đó có nghĩa là hoạt động kinh doanh của đơn vị đã, đang và sẽ bị ảnh hưởng chứ không có ý nghĩa khẳng định rằng hoạt động kinh doanh của công ty kiểm toán đó đang không tốt.

 

      2.2. Rủi ro kiểm soát : Đây là loại rủi ro mà theo quan điểm của cá nhân đó là những rủi ro mà bản thân công ty kiểm toán độc lập sẽ gặp phải liên quan đến hệ thống kiểm soát nội bộ của chính công ty kiểm toán độc lập đó.

 

      Trong xu thế hội nhập ở Việt Nam hiện nay, rủi ro kiếm soát trong hoạt động của các công ty kiểm toán độc lập có thể được chia làm ba nhóm tương ứng với các yếu tố cấu thành nên hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị. Đó chính là : rủi ro về môi trường kiểm soát, rủi ro về hệ thống thông tin và kế toán, rủi ro về thủ tục kiểm soát.

 

      + Nhóm các nguyên nhân liên quan đến rủi ro về môi trường kiểm soát :

      Những nguyên nhân chủ yếu để làm tăng rủi ro liên quan đến môi trường kiểm soát trong công ty kiểm toán hiện nay đó là :

 

ü   Quan điểm điều hành của nhà quản lý công ty kiểm toán độc lập

      Trong công tác quản lý của mình các nhà quản lý tại các công ty kiểm toán đều đứng trước những trở ngại nhất định, trong số đó có những trở ngại về việc nhìn nhận mối quan hệ giữa thời gian, chi phí kiểm toán với kết quả, với độ tin cậy của báo cáo kiểm toán; trở ngại trong việc ra quyết định lựa chọn khách hàng kiểm toán; trở ngại trong việc cân nhắc chi phí cho việc thiết kế các thủ tục kiểm soát; trở ngại trong việc duy trì và ấn định mức trọng yếu và rủi ro kiểm toán cho từng cuộc kiểm toán thích hợp…v..v..

 

      Với xu thế hội nhập như hiện nay, lợi nhuận thu được là yếu tố sống còn và quyết định đến sự phát triển của công ty kiểm toán. Theo đó, lợi nhuận kế hoạch vạch ra hàng năm cũng chính là mục đích mà công ty kiểm toán cần đạt đến nhưng đồng thời cũng là áp lực điều hành đối với nhà quản lý của đơn vị. Áp lực này càng lớn rủi ro trong việc ra quyết định của nhà quản lý sẽ càng cao.

 

üChính sách tuyển dụng nhân sự của các công ty kiểm toán độc lập

      Hiện nay, chúng ta có thể thấy rằng nhân sự về kiểm toán đang thiếu hụt trầm trọng. Có ý kiến phân tích cho rằng năm 2010 Việt Nam sẽ phải cần đến thêm một đội ngũ 7.000 Kiểm toán viên [3]. Để khắc phục tình trạng thiếu hụt này có một thực tế là trong những năm qua, các công ty kiểm toán độc lập thường tuyển dụng đội ngũ các bạn sinh viên vào làm việc và đào tạo trở thành kiểm toán viên của công ty mình với những ràng buộc chặt chẽ về quyền và nghĩa vụ.

 

      Thế nhưng trên thực tế để tiết kiệm về thời gian và chi phí đào tạo các công ty kiểm toán thường cho các trợ lý kiểm toán này tham gia vào các cuộc kiểm toán với các mức độ khác nhau. Đây cũng là thực trạng làm gia tăng những rủi ro sai phạm xảy ra liên quan đến việc thực thi các thủ tục kiểm toán.

 

      + Nhóm các nguyên nhân liên quan đến rủi ro về hệ thống thông tin và kế toán :

      Các công ty kiểm toán độc lập là các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ chính vì vậy đây cũng chính là các thực thể kế toán bình thường như các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực và ngành nghề khác. Những nguyên nhân để làm gia tăng các rủi ro từ hệ thống thông tin và kế toán mà các công ty kiểm toán có thể gặp phải đó là :

     

ü Thiết kế bộ máy kế toán chưa thích hợp với quy mô, đặc thù kinh doanh của đơn vị

ü Hình thức sổ kế toán, phần mềm thông tin ứng dụng lạc hậu, lỗi thời

ü Trình độ và năng lực của bộ phận kế toán trong đơn vị chưa được chú trọng

ü ……

     

      + Nhóm các nguyên nhân liên quan đến rủi ro về thủ tục kiểm soát :

      Đối với rủi ro kiểm soát của các công ty kiểm toán thì rủi ro cần phải quan tâm nhiều nhất đó chính là rủi ro về thủ tục kiếm soát.

      Về cơ bản để sự phân tích có chiều sâu hơn tôi tạm chia các thủ tục kiểm soát ở các công ty kiểm toán độc lập làm hai loại. Đó là thủ tục kiểm soát chất lượng cuộc kiểm toán, chất lượng kiểm toán viên và thủ tục kiểm soát khác liên quan đến hoạt động của đơn vị.

      Trong phạm vi bài viết này tôi chú trọng đến việc nêu ra những nguyên nhân làm gia tăng rủi ro đối với thủ tục kiểm soát chất lượng cuộc kiểm toán và chất lượng kiểm toán viên. Theo cá nhân tôi, các nguyên nhân đó là :

 

ü Công ty chưa xây dựng được quy trình công việc, chưa có tiêu chí đánh giá chất lượng cuộc kiểm toán một cách cụ thể, rõ ràng.

ü Giám đốc đơn vị chưa ban hành chế tài xử phạt đối với các kiểm toán viên vi phạm quy định của công ty, vi phạm đạo đức hành nghề. Về cơ bản nếu có phát hiện vi phạm thì vẫn còn có tư tưởng bao che, “giơ cao đánh khẽ”, xử lý qua loa, hình thức.

ü Công ty chưa tuân thủ triệt để các nguyên tắc cơ bản trong thiết kế bộ máy và thủ tục kiểm soát như : bất kiêm nhiệm, ủy quyền, phê chuẩn….

üThủ tục kiểm soát của công ty được thiết kế không còn thích hợp khi đối tượng kiểm toán, nghiệp vụ kế toán ngày càng mở rộng và đa dạng.

ü Các mẫu biểu và hồ sơ phục vụ công tác kiểm soát chưa có hoặc chưa đầy đủ

ü Quy định về thời gian kiểm soát và xử lý hồ sơ kiểm toán ngắn

ü ……….

 

      2.3. Rủi ro phát hiện: Đây là loại rủi ro mà theo quan điểm của cá nhân đó là những rủi ro mà bản thân công ty kiểm toán độc lập sẽ gặp phải liên quan đến việc thực thi các thủ tục kiểm toán tại đơn vị khách hàng.

      Nguyên nhân làm gia tăng rủi ro này ở các công ty kiểm toán đó là :

 

ü Phạm vi kiểm toán bị giới hạn do khách hàng thiếu hợp tác hoặc hợp tác không tích cực; do khoảng cách địa lý và khó khăn trong việc gửi thư xác nhận đối với các đối tác liên quan đến khách hàng

ü Chương trình kiểm toán, thủ tục kiểm toán áp dụng chưa phù hợp

ü Việc xây dựng và lựa chọn nhân sự cho đoàn kiểm toán chưa tốt

ü Thời gian kiểm toán ngắn và chi phí cho cuộc kiểm toán thấp

ü Bằng chứng thu thập được chưa đầy đủ và đảm bảo độ tin cậy

ü Sai lệch trong chọn mẫu đối tượng kiểm toán

ü …….

 

      Như vậy, dựa vào những phân tích ở trên chúng ta có thể thấy trong xu thế hội nhập hiện nay, với sự phát triển đa dạng của nhiều thực thể kinh doanh khác nhau, sự tiến bộ của công nghệ thông tin và hạ tầng mạng…các công ty kiểm toán độc lập ở nước ta đứng trước những rủi ro lớn trong hoạt động kinh doanh của mình. Nguyên nhân để dẫn đến và làm gia tăng của các rủi ro này thì rất nhiều mà sự phân tích của cá nhân tôi ở trên chỉ hoàn toàn mang tính chất điển hình, ước lệ.

 

      Với mong muốn ngành kiểm toán nói chung và các công ty kiểm toán độc lập ở nước ta nói riêng ngày càng phát triển, tôi nêu ra một số các giải pháp sau :

 

(3)  Các giải pháp để giảm thiểu rủi ro

     

      + Về phía bản thân các công ty kiểm toán độc lập :

ü Các công ty kiểm toán cần chú ý đến việc xây dựng chính sách đãi ngộ cho đội ngũ nhân viên của công ty mình ngày một tốt hơn.

ü Ban hành các quy định và chế tài cụ thể liên quan đến việc xử lý các vi phạm về quy định của công ty, vi phạm đạo đức hành nghề của các kiểm toán viên.

ü Xây dựng các quy trình thực hiện công việc một cách cụ thể và chặt chẽ hơn nhằm làm căn cứ kiểm soát và đánh giá hoạt động của các phòng ban, bộ phận, cá nhân trong đơn vị.

ü Chú trọng đến việc liên kết với các đối tác, các tập đoàn kiểm toán trong việc hoàn thiện chương trình kiểm toán, thủ tục kiểm toán, phương pháp kiểm toán và đào tạo, cập nhật kiến thức, nâng cao trình độ cho kiểm toán viên.

ü Chú trọng đến công tác luân chuyển cán bộ, nhân viên; công tác nghiên cứu thị trường

ü Tổ chức thăm dò ý kiến khách hàng kiểm toán

      + Về phía Bộ tài chính, Hiệp hội nghề nghiệp :

ü Đẩy nhanh tiến độ soạn thảo và lấy ý kiến về dự thảo Luật kiểm toán độc lập

ü Xây dựng lộ trình nghiên cứu, soạn thảo và ban hành các thông tư hướng dẫn các chuẩn mực kiểm toán, chí ít cũng là các chuẩn mực kiểm toán cơ bản.

ü Tăng cường công tác kiểm soát chất lượng hàng năm đối với các công ty kiểm toán (mở rộng phạm vi và thời gian thực hiện việc kiểm tra)

ü Đánh giá và xếp hạng các công ty kiểm toán hàng năm

ü Ban hành quy định về tiêu chí đánh giá, chấm điểm chất lượng cuộc kiểm toán

üĐẩy mạnh công tác khuyến khích thi đua, bầu chọn công ty kiểm toán điển hình, cá nhân xuất sắc.

 

* * *

      Trong xu thế hội nhập của nước ta hiện nay, công ty kiểm toán độc lập nói riêng và các doanh nghiệp khác hoạt động trong nền kinh tế nói chung đều đứng trước nhiều thời cơ và thách thức to lớn. Nhận diện được các rủi ro làm ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các công ty kiểm toán độc lập là vấn đề cấp thiết đặt ra không chỉ đối với bản thân nhà quản lý tại các đơn vị đó mà còn là vấn đề cấp thiết đối với các cơ quan quản lý hoạt động kiểm toán cấp trên. Hi vọng rằng ở thời điểm hiện tại và trong tương lai, ngành kiểm toán của nước ta vượt qua được những thử thách to lớn, vươn mình đón nhận những cơ hội và thời cơ mới để phát triển nhằm đáp ứng sự kỳ vọng và niềm tin của cả xã hội.

 

-----------------------------------------------------

Tài liệu tham khảo

[1] Quan điểm về các yếu tố cấu thành nên rủi ro kiểm toán của Arens&Loecbbecke đưa ra năm 1980.

[2] Số liệu về các công ty kiểm toán độc lập đủ điều kiện hành nghề năm 2009 theo công bố của VACPA tháng 03/2009.

[3] Phát biểu của Geof Rankin, Tổng giám đốc Hiệp hội kế toán công chứng Australia (CPA)

» Các tin khác: