16/09/2025 01:50:07 PM

Bài viết

Bài Viết - TS. Nguyễn Thị Khánh Vân - Kiểm toán nội bộ: Nền tảng, Vai trò và Xu hướng phát triển trong bối cảnh mới
Kiểm toán nội bộ: Nền tảng, Vai trò và Xu hướng phát triển trong bối cảnh mới

Nguyễn Thị Khánh Vân

Tóm tắt

Kiểm toán nội bộ đã trở thành một chức năng không thể thiếu trong quản trị doanh nghiệp hiện đại. Không chỉ giới hạn trong việc đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ, kiểm toán nội bộ ngày nay còn đóng vai trò tư vấn, hỗ trợ ban lãnh đạo trong việc quản trị rủi ro, cải tiến hoạt động và đảm bảo tính tuân thủ. Bài viết này tổng hợp cơ sở lý thuyết về kiểm toán nội bộ, phân tích vai trò và thách thức trong thực tiễn, đồng thời thảo luận các xu hướng phát triển nổi bật trong kỷ nguyên chuyển đổi số và quản trị bền vững.

1.Giới thiệu

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hóa, cạnh tranh gay gắt và yêu cầu ngày càng cao về minh bạch, kiểm toán nội bộ (KTNB) trở thành một trụ cột quan trọng giúp doanh nghiệp duy trì hiệu quả và tính bền vững. Các chuẩn mực quốc tế, đặc biệt là chuẩn mực của Viện Kiểm toán nội bộ (IIA – The Institute of Internal Auditors), đã nhấn mạnh vai trò của KTNB trong việc “gia tăng và bảo vệ giá trị tổ chức bằng cách cung cấp đảm bảo, tư vấn và hiểu biết mang tính rủi ro”.

Từ góc độ lý thuyết, KTNB là một công cụ của quản trị công ty, gắn chặt với các lý thuyết nền tảng như:

-         Lý thuyết đại diện (Agency Theory): KTNB giúp giảm xung đột lợi ích giữa cổ đông, HĐQT và ban điều hành.

-         Lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder Theory): KTNB đáp ứng yêu cầu minh bạch của nhiều nhóm lợi ích.

-         Lý thuyết thể chế (Institutional Theory): KTNB phát triển như một phản ứng trước áp lực tuân thủ pháp lý và chuẩn mực quốc tế

2. Cơ sở lý thuyết về kiểm toán nội bộ

Kiểm toán nội bộ có thể được tiếp cận qua ba khía cạnh:

- Chức năng đảm bảo (Assurance): Đánh giá và xác nhận mức độ hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ, quản trị rủi ro và tuân thủ.

-Chức năng tư vấn (Consulting): Hỗ trợ ban điều hành cải thiện quy trình, tối ưu hóa hiệu suất và tăng cường quản trị.

-Chức năng phòng ngừa (Preventive): Góp phần ngăn ngừa gian lận, thất thoát tài sản và sai sót trong vận hành.

Theo khung chuẩn mực quốc tế của IIA, KTNB phải đảm bảo: Độc lập, khách quan, có phương pháp luận khoa học và định hướng theo rủi ro.

3. Vai trò của kiểm toán nội bộ

KTNB ngày nay không chỉ là “người gác cổng” mà còn là “đối tác chiến lược” của tổ chức, cụ thể:

  • Bảo đảm tuân thủ: Kiểm tra việc thực hiện các quy định pháp luật, chuẩn mực kế toán và quy định nội bộ.
  • Đánh giá hệ thống kiểm soát: Phát hiện lỗ hổng trong kiểm soát nội bộ, giảm thiểu rủi ro gian lận và sai sót.
  • Tư vấn quản trị rủi ro: Hỗ trợ ban lãnh đạo xây dựng chiến lược quản trị rủi ro tổng thể.
  • Thúc đẩy hiệu quả hoạt động: Đưa ra khuyến nghị cải tiến quy trình, tối ưu hóa nguồn lực.
  • Góp phần vào quản trị bền vững: Hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị).

4. Thách thức đối với kiểm toán nội bộ

Mặc dù có vai trò quan trọng, KTNB vẫn đối mặt với nhiều khó khăn:

- Độc lập và khách quan: Ở nhiều doanh nghiệp, bộ phận KTNB vẫn phụ thuộc vào ban điều hành, dẫn đến hạn chế về tính độc lập.

- Chất lượng nhân lực: Nhu cầu về kiểm toán viên nội bộ có kỹ năng đa lĩnh vực (tài chính, công nghệ, pháp luật) ngày càng cao.

- Ứng dụng công nghệ: Chuyển đổi số đặt ra yêu cầu mới về kiểm toán liên tục, phân tích dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI).

- Kỳ vọng từ các bên liên quan: KTNB phải cân bằng giữa vai trò giám sát và tư vấn, tránh xung đột lợi ích.

5. Xu hướng phát triển KTNB

Trong bối cảnh mới, KTNB đang định hình lại theo một số xu hướng:

- Định hướng theo rủi ro (Risk-based Internal Audit): Trọng tâm là đánh giá các rủi ro chiến lược thay vì chỉ kiểm tra tuân thủ.

- Kiểm toán nội bộ liên tục (Continuous Auditing): Ứng dụng công nghệ phân tích dữ liệu thời gian thực để phát hiện sai sót và gian lận kịp thời.

- Tích hợp ESG vào KTNB: Mở rộng phạm vi kiểm toán sang quản trị bền vững và trách nhiệm xã hội.

- Kết hợp AI và phân tích dữ liệu: Hỗ trợ nhận diện mô hình gian lận, bất thường trong giao dịch.

- Tăng cường chuẩn mực và quản trị: Gắn kết chặt chẽ hơn với các chuẩn mực quốc tế của IIA, nâng cao tính minh bạch.

6. Kết luận

Kiểm toán nội bộ đã phát triển từ một chức năng kiểm soát sang vai trò chiến lược trong quản trị doanh nghiệp. Với nền tảng lý thuyết vững chắc, KTNB không chỉ giúp tổ chức duy trì tuân thủ mà còn đóng góp vào hiệu quả hoạt động, quản trị rủi ro và tính bền vững. Trong kỷ nguyên công nghệ số, KTNB cần đổi mới phương pháp, tăng cường ứng dụng công nghệ và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao để đáp ứng kỳ vọng ngày càng lớn từ các bên liên quan.

Tài liệu tham khảo

Barros, C., & Marques, R. P. (2025). Continuous Assurance for the Digital Transformation of Internal Auditing. Journal of Information Systems Engineering, 7(1), 11681-11689.

Bonrath, A. (2024). Internal auditing’s role in preventing and detecting fraud. International Journal of Auditing, 28(3).

Gherai, D. S., Sabău Popa, D. C., Rus, L., Matica, D. E., & Mare, C. (2024). The Impact of Romanian Internal Auditors in ESG Reporting and Sustainable Development Goals. Sustainability, 16(19), 8680. https://doi.org/10.3390/su16198680

 

 

 

 

» Danh sách Tập tin đính kèm:

» Các tin khác: